4 Μάι. 2025 – 08:10| Τελευταία ανανέωση: 5 Μάι. 2025 – 09:54
Ναι, υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση «ωστόσο, ας μην γελιόμαστε: ο αριθμός των περιστατικών που δεν θα φτάσουν ποτέ σε γνώση καμιάς υπηρεσίας, κανενός επαγγελματία είναι ακόμα τεράστιος» λέει στο tvxs o Γιώργος Νικολαϊδης, ψυχίατρος και Διευθυντής στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού. Είναι από τους επιστήμονες που έχει εκφράσει σε όλους τους τόνους την επικινδυνότητα του νόμου Τσιάρα για τα θύματα κακοποίησης αλλά και την έλλειψη συστήματος παιδικής προστασίας στη χώρα, γεγονός που θα οδηγήσει την Ελλάδα σε λίγα χρόνια να συγκρίνεται μόνο με τις χώρες του Τρίτου κόσμου.
Τους λόγους αναλύει στη συνέντευξη που ακολουθεί με αφορμή άλλη μια σημαντική πρωτοβουλία, την ημερίδα για την Παιδική Σεξουαλική Κακοποίηση με τίτλο «Η δύναμη στη φωνή σου» το Σάββατο 10 Μαΐου 2025 στο Αμφιθέατρο της Εθνικής Πινακοθήκης στην Αθήνα (Βασ. Κωνσταντίνου 50, 11634) που διοργανώνει το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής (Κ.Κ.Π.Π.Α.) σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού (Ι.Υ.Π.)
Την επόμενη ημέρα Κυριακή 11 Μαΐου 2025 και ώρα 11:00 π.μ. στα Κεντρικά γραφεία του Κ.Κ.Π.Π.Α. (Τσόχα 5, 5ος όροφος, 11521 Αμπελόκηποι) θα ακολουθήσει ανοιχτή συζήτηση με εκπροσώπους του Τύπου για τον τρόπο επικοινωνίας και προβολής ζητημάτων που αφορούν την παιδική προστασία. Θα συμμετάσχουν ο Προέδρος του Δ.Σ. του Κ.Κ.Π.Π.Α. κ. Λιβανός, ο Διευθυντής Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ι.Υ.Π. κ. Νικολαΐδης και η Συνήγορος του Παιδιού κ. Κουφονικολάκου.
Έχει αρχίσει η παιδική κακοποίηση να συζητιέται πιο έντονα στον δημόσιο βίο και που οφείλεται αυτό;
Τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει όντως μια μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση της κοινωνίας μας απέναντι σε ζητήματα κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών στην Ελλάδα. Ωστόσο, ας μην γελιόμαστε: ο αριθμός των περιστατικών που δεν θα φθάσουν ποτέ σε γνώση καμιάς υπηρεσίας, κανενός επαγγελματία είναι ακόμα τεράστιος.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού στην Ελλάδα αναφέρονται σε κάποια υπηρεσία μόλις 1 στα 40 περιστατικά σωματικής κακοποίησης παιδιών και 1 στα 100 περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών. Και από αυτά, δε, που αναφέρονται σε κάποια υπηρεσία τελικώς το δρόμο της απονομής δικαιοσύνης και εφαρμογής του νόμου θα βρουν λιγότερα από τα μισά, ενώ τα υπόλοιπα θα «χαθούν στο δίκτυο» των αλληλοεπικαλυπτόμενων, αποσπασματικών και κατακερματισμένων υπηρεσιών που σχετίζονται με την παιδική προστασία.
Και από τα μισά αυτά, φυσικά, μόνο ένα μικρό ποσοστό θα οδηγηθεί στην δίωξη των δραστών και στην αποτελεσματική προστασία των θυμάτων δυστυχώς.
Ποιο είναι το τοπίο στην Ελλάδα σε σύγκριση με άλλες χώρες;
Τις τελευταίες δυο δεκαετίες στην Ευρώπη η προστασία των παιδιών έχει υπάρξει μια από τις μείζονες προτεραιότητες κοινωνικής πολιτικής. Ως αποτέλεσμα, χώρες πχ της Ανατολικής ή της Νότιας Ευρώπης έχουν κάνει άλματα στην επάρκεια των υπηρεσιών, των διαδικασιών και των μηχανισμών προστασίας των παιδιών και στην συνεχή επικαιροποίηση των μεθόδων εργασίας τους στην βάση του διεθνούς state-of-the-art.
Στην χώρα μας, δυστυχώς, γίνονται αποσπασματικά μόνο βήματα – κι αυτά, ως επί το πλείστο, χάρη στον «πατριωτισμό» κάποιων επαγγελματιών – που ακολουθούνται ταυτόχρονα από παλινωδίες, παλινδρομήσεις, βήματα προς τα πίσω κ.ο.κ. Ως αποτέλεσμα αυτού του συνδυασμού – του ταχύτατου εκσυγχρονισμού σε όλες τις χώρες της γεωγραφικής Ευρώπης και την κίνηση «δυο βήματα μπρος, ένα πίσω» στην Ελλάδα, η απόσταση ανάμεσα σε εκείνο που ονομάζεται «ευρωπαϊκό κεκτημένο» στην παιδική προστασία και στην κατάσταση στην χώρα μας αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο.
Παράδειγμα η αποϊδρυματοποίηση των πλαισίων παιδικής φιλοξενίας: ενώ σε όλη πλέον την γεωγραφική Ευρώπη τα ιδρύματα έχουν εγκαταλειφθεί ως βλαπτικά για τα παιδιά, εμείς εδώ εξακολουθούμε να επαιρόμαστε για τα ιδρύματά μας.
Ή, σε άλλο παράδειγμα: η δικανική συνέντευξη των παιδιών – θυμάτων γίνεται ενιαία και μοναδικά σε ένα διακλαδικό κέντρο ακόμα και σε χώρες όπως η Αλβανία ή η Τουρκία ενώ σε εμάς ακόμα επαναθυματοποιούμε τα παιδιά-θύματα σέρνοντάς τα να καταθέτουν και στην Αστυνομία, και στις Εισαγγελίες και στις κοινωνικές υπηρεσίες και στις υπηρεσίες υγείας κ.λπ. Έτσι όπως πάει το πράγμα, δυστυχώς σε λίγα χρόνια το «σύστημα» παιδικής προστασίας στην Ελλάδα θα συγκρίνεται μόνο με εκείνα χωρών του Τρίτου Κόσμου…
Ο νόμος Τσιάρα για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια έφερε στον αφρό διάφορες περιπτώσεις παιδικής κακοποίησης. Πως αντιμετωπίζει η επιστημονική κοινότητα αυτή τη δραματική κατάσταση που βλέπουμε να εκτυλίσσεται στα σπίτια και τα δικαστήρια;
Ήμουν από εκείνους που δημόσια και σθεναρά είχα κάνει κριτική στον νόμο αυτό. Μάλιστα, στα κείμενά μου απουσίαζαν παντελώς αναφορές σε αντωνυμίες φύλου, δηλαδή σε «μητέρες-πατέρες» ή «άντρες-γυναίκες». Και τούτο γιατί κατά την εκτίμησή μου ο Νόμος αυτός εισήγαγε μια ανισορροπία ανάμεσα όχι στα φύλα αλλά στον πρωταρχικό και τον δευτερεύοντα φροντιστή του παιδιού ενός χωρισμένου ζεύγους.
Αυτό είναι δυσλειτουργικό και φέρνει καθημερινές τραγωδίες στα Ελληνικά δικαστήρια: δεν μπορεί ο γονέας-φροντιστής που έχει κατά το πλείστο την ευθύνη και την φροντίδα του παιδιού να μην έχει προτεραιότητα στις επιλογές ζωής, στην λήψη αποφάσεων κ.λπ. απέναντι στον φροντιστή που έχει δευτερευόντως την φροντίδα ενός παιδιού – δεν μπορεί ο δεύτερος να έχει όλων των λογιών τα δικαιώματα και δη επί της ζωής του πρωτεύοντος φροντιστή ενώ εκείνος να μην έχει παρά μόνο υποχρεώσεις.
Αυτό έχει οδηγήσει το σύστημα σε μια ανισορροπία που ελπίζω σύντομα να αντιμετωπιστεί με κατάργηση των βασικών προνοιών του νόμου Τσιάρα. Φυσικά, έχουμε δει στην εφαρμογή του και τρομακτικά «παρατράγουδα»: επειδή μια καταγγελία ότι ένας γονέας κακοποιούσε το παιδί του εν τέλει δεν μπόρεσε να τεκμηριωθεί και να καταλήξει σε καταδίκη, δικαστήριο αποφάσισε να μεταφέρει την επιμέλεια ενός παιδιού σχεδόν 10 χρόνων στον καταγγελλόμενο για κακοποίηση του παιδιού αυτού γονέα!
Ύστερα από κάτι τέτοια, πως περιμένουμε να βρίσκουν κουράγιο τα θύματα και να μιλάνε, να καταγγέλλουν, πως περιμένουμε να εμπιστευτούν το κράτος και το κοινωνικό σύνολο ότι θα τα προστατέψει; Κατά τα λοιπά, βεβαίως, όλοι ομνύουν στο «να σπάσει η σιωπή». Πως θα γίνει όμως αυτό; Με νομοθετήματα οπισθοδρομικού λαϊκισμού σαν τον νόμο Τσιάρα; Ή με δικαστικές αποφάσεις που στην πράξη ποινικοποιούν την καταγγελία κακοποίησης παιδιών;
Έχετε πει σε διάφορους τόνους πως πρέπει να δημιουργηθεί πλαίσιο παιδικής προστασίας. Τι πρέπει να γίνει;
Στην Ελλάδα τα προβλήματα της παιδικής προστασίας αφορούν και τα ελλείμματα και τις υστερήσεις στο νομοθετικό πλαίσιο και στις διοικητικές διαδικασίες, τις ανεπάρκειες, τον κατακερματισμό και την αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, την απουσία παράδοσης διακλαδικού-διατομεακού συντονισμού και την απροθυμία των ηγεσιών να λάβουν αποφάσεις που να συνιστούν σοβαρή θεσμική τομή.
Μολαταύτα, όμως, έχουμε την «πολυτέλεια» να διατηρούμε 7 διαφορετικές δικτυώσεις κοινωνικών υπηρεσιών που εντάσσονται σε διαφορετικά Υπουργεία, που έχουν διαφορετικές αρμοδιότητες, που έχουν διαφορετικές μεθόδους εργασίας με τους επωφελούμενους. Χαρακτηριστικά, το μεγαλύτερο μέρος των κοινωνικών υπηρεσιών του δημοσίου τομέα, εκείνο των Δήμων, δεν εντάσσεται διοικητικά κάτω από την εποπτεία του κατ’ εξοχήν αρμόδιου Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας.
Πρέπει, ως εκ τούτου κατ΄ αρχάς να ενοποιηθούν άμεσα όλες οι υφιστάμενες κοινωνικές υπηρεσίες σε έναν ενιαίο κοινωνικοπρονοιακό φορέα, ο οποίος να ενισχυθεί με ανθρώπινους και άλλους πόρους και να θωρακιστεί ως προς τις αρμοδιότητές του.
Με μοχλό έναν τέτοιο σύγχρονο κοινωνικοπρονοιακό μηχανισμό θα πρέπει να ξαναγραφτούν όλες οι υφιστάμενες διαδικασίες για την προστασία των παιδιών με γνώμονα όχι την παράδοση λειτουργίας της μιας ή της άλλης υπηρεσίας αλλά τις ανάγκες των εξυπηρετούμενων παιδιών- και αυτό να γίνεται με ενιαίο τρόπο στον σύνολο της επικράτειας.
Στο ίδιο πνεύμα πρέπει να εισαχθούν ως υποχρεωτικά σύγχρονα πρωτόκολλα διακλαδικής – διατομεακής συνεργασίας που να προβλέπουν πως πρέπει να αντιδρούν οι μηχανισμοί της πρόνοιας, της δικαιοσύνης, της προστασίας του πολίτη, της υγείας, της εκπαίδευσης, ενιαία, συντονισμένα και καθολικά σε κάθε περιστατικό που ένα παιδί έχει ανάγκη την συνδρομή του κοινωνικού συνόλου.
Τέλος, πρέπει επιτέλους να εισάγουμε στοιχειώδεις εκσυγχρονισμούς στην πραγματικότητα του συστήματος υπηρεσιών στην Ελλάδα, όπως, π.χ. το να κλείσουμε όλα τα ιδρύματα για παιδιά με ή χωρίς αναπηρία και να τα αντικαταστήσουμε με σύγχρονες, στελεχωμένες και ευέλικτες υπηρεσίες που να στηρίζουν τα παιδιά και τις οικογένειές τους στην κοινότητα.
Και ποιο είναι το μεγαλύτερο αγκάθι στη χώρα στο θέμα της παιδικής προστασίας αυτή τη στιγμή;
Δυστυχώς, στην Ελλάδα τα κατεστημένα είναι πολλά και στον χώρο της παιδικής προστασίας. Και μέχρι σήμερα, καμία πολιτική ηγεσία δεν έχει δείξει να έχει την παρρησία να κόψει τον «Γόρδιο δεσμό» των αλληλοδιαπλεκόμενων συμφερόντων τους προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για τις απαιτούμενες ριζικές θεσμικές τομές στον χώρο. Ας ελπίσουμε ότι κάποια στιγμή και σχετικά σύντομα θα υπάρξουν επαρκείς προϋποθέσεις και για αυτό!